Met bezoeken aan borgen en kerken in stad en Ommelande

Groningse adel is ontstaan in de late middeleeuwen. Anders dan in veel andere delen van Europa stamt de noordelijke adel niet af van ridders maar van boeren. Het was landadel. Al vroeg in hun bestaan waren de hoofdelingen erop uit hun landbezit te vergroten. Dat deden ze door hun nazaten te laten trouwen met zonen en dochters van andere edellieden. Zo ontstond min of meer een gesloten adellijke kaste. De heren werden aangeduid als jonkers, hun vrouwen als joffers. Deze titels werden in 1816 onder Willem I wettelijk vastgelegd.

De noordelijke adel heeft ook nooit zoveel pracht en praal tentoongespreid. De burchten waren bescheiden van omvang en de zeden minder decadent dan elders. Toch zijn er in Groningen vandaag de dag nog voldoende sporen te vinden van de landadel. Met historicus Jochem Abbes maken we streekreis door de stad en provincie Groningen, waarbij we onder meer bezoeken brengen aan borgen en kerken. Centraal staan tijdens deze reis de jonkers die in de middeleeuwen en nieuwe tijd de landadel vormden in Groningen.

Dag 1, aankomst Groningen

U wordt voor deze reis aan het begin van de middag verwacht in Groningen. Na inchecken in het hotel organiseren we een wandeling door Groningen langs de Martinikerk, het oude Martinikerkhof en de Prinsentuin.

We dineren in het hotel en ’s avonds zal Jochem Abbes een inleidende lezing geven op de reis.

Dag 2, Borgen

Op deze dag bezoeken we de eerste borg in de Groninger Ommelanden: Nienoord bij Leek. Lange tijd bezit van de bekende families Van Ewsum en Van Inn- en Knyphuizen werd de borg in 1884 door jhr. Johan Æmilius van Panhuys in royale neoclassicistische stijl herbouwd. De borg is het laatste grote bouwproject van een adellijke familie in de Ommelanden en markeert daarmee de langzame ondergang van de landadel. Op het borgterrein is tegenwoordig het nationaal rijtuigenmuseum gevestigd waarbij in het park fraaie onderdelen van de historische Nederlandse tuinarchitectuur te vinden zijn, waaronder een beroemde ‘schelpengrot’ uit plm 1700. Aansluitend bezoeken we de nabijgelegen kerk van Midwolde, één van de mooiste “adelskerken” van de provincie met o.a. een beroemd grafmonument van Rombout Verhulst.

’s Middags reizen we via de toeristische route naar Leens, waar we de middeleeuwse borg Verhildersum bezoeken. Deze borg is lange tijd verbonden geweest aan het geslacht Tjarda van Starckenborg en representeert een bouwgeschiedenis vanaf de Middeleeuwen. Verhildersum ligt op een prachtig borgterrein met een zeer imposante oprijlaan, een schat- en koetshuis en een fraaie tuin. In het interieur is de 19e eeuwse wooncultuur van de Groninger landadel gethematiseerd. Aansluitend rijden we naar het naburige Pieterburen, waar we de fraaie kerk bezichtigen die rijkelijk is ingericht door de bewoners van de – inmiddels verdwenen – plaatselijke borg Dijksterhuis.

Dag 3, Groninger kerken

Na het ontbijt vertrekken we richting Uithuizen, waar we de Menkemaborg bezoeken. Deze borg is een waar pronkjuweel te noemen; zowel qua exterieur als interieur representeert deze borg de wooncultuur van de Groninger landadel in optima forma. De bouwgeschiedenis van de borg begint in de 14e eeuw . De erven van de laatste bewoner, jhr. Gerhard Alberda van Menkema en Dijksterhuis, schonken de borg in 1921 aan het Groninger Museum. De borg is prachtig ingericht in voornamelijk 18e en begin 19e eeuwse stijl, waarbij vooral het werk van Allard Meijer (architect) en Jan de Rijk (houtsnijwerker) belangrijk is. Hetzelfde duo komen we tegen in de fraaie Jacobikerk van Uithuizen, waar zij de kas en het snijwerk van het befaamde Arp Schnitgerorgel (1701). Het orgel en het overige fraaie interieur (met o.a. een herebank en rouwborden) weerpiegelen de invloed van de familie Alberda van Menkema op het kerkelijk leven in Uithuizen e.o.

Vanaf Uithuizen zullen we via een mooie toeristische route door Fivelingo langs sporen van de Groninger landadel reizen. We zullen daarbij enkele monumentale kerken aandoen, die niet alleen vanwege de fraaie middeleeuwse architectuur, maar ook vanwege hun interieur uitblinken in schoonheid. De tocht wordt besloten met een diner op landgoed Ekenstein bij Appingedam, een fraai 17e eeuws huis in neogotische vormen (1870) dat in handen was van de familie Alberda van Ekenstein.

Dag 4, Groningen

Het ochtendprogramma vindt plaats in de stad Groningen. Na de afsluitende lunch reist iedereen weer op eigen gelegenheid terug naar huis.