Filosofen over vrijheid
Deze serie is al begonnen. U kunt zich nog steeds inschrijven. Dan ontvangt u zo snel mogelijk, maar in ieder geval op de eerstvolgende werkdag, een link om eerdere afleveringen terug te kijken.
Het idee van vrijheid speelt een belangrijke rol in ons alledaagse leven. We voelen het als een verworvenheid die we niet snel opgeven, sterker nog, we gaan de straat op om te protesteren als we denken dat die vrijheid ook maar iets in de weg gelegd wordt.
Maar vrijheid is een moderne uitvinding, zo ongeveer vanaf de 18e eeuw, dus kan het niet anders dat daar nog kinderziekten inzitten. Jouw vrijheid stopt tenslotte waar de mijne begint. En is vrijheid wel het hoogste goed waar we naar moeten streven? Wat geven we op voor persoonlijke vrijheid? Is er nog wel een samenleving mogelijk als iedereen gaat voor de ontplooiing van zijn eigen vrijheid?
In zes lessen neemt Barbara Moerman u mee langs de verschillende posities over vrijheid, vanaf de oudheid tot de meest moderne inzichten.
Barbara Moerman studeerde filosofie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam en heeft filosofie gegeven aan de examenklassen van Havo en VWO. Van haar hand verscheen: Van paradijs tot kunstwerk; filosofie van de tuinkunst door de eeuwen heen. Nu geeft zij lezingen en organiseert cursussen filosofie voor volwassenen.
Bekijk hier een gesprek dat Arjan Segers van Historizon over deze serie voerde met Barbara Moerman:
[embedyt] https://www.youtube.com/watch?v=eAzOSBkeDsE[/embedyt]
Uitzending 1, Vrijdag 14 januari, 15:00 uur
Het antieke en middeleeuwse denken over vrijheid
De meeste grote vraagstukken in de filosofie vinden we al terug in de klassieke Oudheid, bij filosofen als Plato en Aristoteles. Echter, het idee van de mens als onafhankelijk individu met een eigen geweten, de mens die voor zichzelf moet bepalen wat hij belangrijk vindt en die zelf de vrijheid moet hebben om morele keuzes te maken – dat is een vrij moderne uitvinding. Toch is het belangrijk om een beeld te schetsen van de klassieke Oudheid en van de middeleeuwen als contrast bij ons huidige denken over vrijheid. Dat doen we in deze eerste les.
Aan bod komen Plato, Aristoteles en Thomas van Aquino.
Uitzending 2, Vrijdag 28 januari, 15:00 uur
De moderniteit als project van bevrijding: het individu
De moderniteit laten we grofweg in de 18e eeuw beginnen als een proces waarin de verbetering van de wereld centraal komt te staan. We zien hierbij dat waarden als vrijheid en rationaliteit hoe langer hoe meer de samenleving doortrekken. We kunnen dan onder meer denken aan de opkomst van mensenrechten en democratie en aan de grote rol van wetenschap en techniek in ons leven. Filosofie wordt in deze fase van de geschiedenis veel bepalender voor het denken van de mens en de samenleving dan in eeuwen daarvoor.
Aan bod komen de Reformatie, Coornhert, Locke en Kant.
Uitzending 3, Vrijdag 11 februari, 15:00 uur
De moderniteit als project van bevrijding: de beheersing van de wereld
Uiteindelijk verandert ons streven naar vrijheid ook onze verhouding tot de werkelijkheid. De moderniteit betekent dan ook dat we de wereld om ons heen zo veranderen dat zij beantwoordt aan dit vrijheidsideaal. De moderne mens wil eerst en vooral zichzelf de wet voorschrijven en niet door iets anders worden bepaald. Die mens geeft zijn autonomie vorm door de wereld om hem heen zijn wetten op te leggen. We proberen ons te bevrijden door hoe langer hoe meer greep te krijgen op de natuur, op ons lichaam en op de samenleving als zodanig.
Aan bod komen Francis Bacon en René Descartes.
Uitzending 4, Vrijdag 25 februari, 15:00 uur
Leven in vrijheid
Bij alle opvattingen van een goed, vrij, leven geldt tegenwoordig als een soort basisvoorwaarde: de vrijheid om zelf keuzes te maken, bijvoorbeeld hoe we ons leven willen inrichten. Wie niet vrij is, kan ook niet echt gelukkig zijn, zo redeneert men dan.
Nu is het de vraag wat we in zo’n geval precies verstaan onder vrijheid. Sommigen zeggen dat vrijheid de afwezigheid van beperkingen inhoudt, zodat je kunt doen wat je wilt. Anderen denken juist dat een sturende staat, die o.a. onderwijs voor de hele bevolking verplicht stelt, een grotere garantie op vrijheid geeft. Vandaag gaan we ons oriënteren op verschillende vormen van vrijheid in een samenleving.
Aan bod komen Hannah Arendt, Hobbes en Rousseau.
Uitzending 5, Vrijdag 11 maart, 15:00 uur
Existentialisme en de bevrijding van de burgercultuur
Volgens het existentialisme komt vrijheid erop neer dat je zelf kiest wat je wilt of wat het meest belangrijke voor je is. Waar eerst de autonomie van de burger ondersteunend is aan de samenleving, komt die autonomie in de negentiende eeuw dwars op de burgerlijke cultuur te staan. De Deense filosoof Søren Kierkegaard brengt de christelijke levenservaring in stelling om stevige kritiek te formuleren op de Verlichting. Zijn denken vormt het begin van de existentiefilosofie waarin de ‘autonomie van het individu’ een geheel eigen invulling krijgt. Aan bod komen Søren Kierkegaard en Albert Camus.
Uitzending 6, Vrijdag 25 maart, 15:00 uur
Schaduwzijden van het moderne bevrijdingsproject
In de 21e eeuw lijkt de individuele vrijheid van mensen groot te zijn. Ze leiden hun leven op de manier waarop zij dat willen, als individuen, waarbij hun eigen meningen en gevoelens leidend zijn voor wat ze doen. Maar een dergelijke levensstijl heeft ook een schaduwzijde. Mensen maken moeilijker dan voorheen echt contact met elkaar, zijn vaker eenzaam en niet goed in staat om duurzame relaties aan te gaan om dat ze zo sterk op zichzelf gericht zijn. Hoe kunnen we filosofisch denken over relaties als onderdeel van een goed leven en hoe verhoudt zich dit tot de context van de moderne samenleving met haar nadruk op individuele vrijheid? Aan bod komen het atomisme, Georg Hegel en het communitarisme.
Aanmelden:
Deze serie is al begonnen. U kunt zich nog steeds inschrijven. Dan ontvangt u zo snel mogelijk, maar in ieder geval op de eerstvolgende werkdag, een link om eerdere afleveringen terug te kijken.